Hart en bloedvaten

Op deze pagina vind je meer informatie over natuurlijke voeding ter ondersteuning van het hart en bloedvaten. 

Voeding en hartritme

Een hartritmestoornis is een ontregeling van de hartslag of het hartritme door een verstoorde prikkelgeleiding in het hartweefsel. Het hartritme kan te snel (tachycardie), te traag (brachycardie) of onregelmatig (fibrillatie) zijn. Een onjuiste voedselkeuze kan hartritmestoornissen triggeren. Een natuurlijke, bij de persoon passende voeding speelt een belangrijke rol bij het reguleren van het hartritme.

Prikkelgeleiding
De prikkel die de hartspier laat samentrekken ontstaat in de sinusknoop. Deze ligt in de wand van de rechterboezem. De elektrische prikkel verspreidt zich vanuit de sinusknoop door de beide boezems. De boezems trekken samen en de hartkamers vullen zich met bloed. Via de atrioventriculaire knoop  (AV-knoop) gaat de prikkel door naar beide hartkamers. De kamers trekken vervolgens samen en pompen het bloed naar buiten naar de rest van het lichaam.

Autonome zenuwstelsel
Het autonome zenuwstelsel regelt de prikkelfrequentie van het hart. Het parasympatische zenuwstelsel stimuleert de afgifte van acetylcholine. Deze neurotransmitter heeft een kalmerende werking naar de sinusknoop toe en verlaagt de hartslag. Dit gebeurt tijdens rust, in een ontspannen toestand.  Het sympathische zenuwstelsel stimuleert de afgifte van (nor)adrenaline. Hierdoor wordt de sinusknoop geactiveerd en de prikkelfrequentie (hartslag) verhoogt. Tijdens stress en fysieke inspanning komen adrenaline en noradrenaline ook via het bloed in de hartspier terecht. Hierdoor wordt de hartslag verhoogd. Een onbalans tussen het sympathische en het parasympathische zenuwstelsel, bijvoorbeeld bij chronische stress of bijnieruitputting, kan hartritmestoornissen veroorzaken.

Klachten
Een onregelmatige hartslag of abnormaal hartritme kan de pompwerking van het hart en de bloed- en zuurstofvoorziening van de weefsels en organen verstoren. Klachten die hierdoor kunnen optreden zijn: hartkloppingen, pijn op de borst, kortademigheid, duizeligheid, licht in het hoofd, angsten, (gevoel van) flauwvallen, slechte conditie en niet goed kunnen sporten.

Oorzaken
Er zijn verschillende factoren die hartritmestoornissen kunnen veroorzaken. Een aantal voorbeelden zijn:
- aandoeningen die de structuur of functie van het hart aantasten (o.a. cardiomyopathie, myocarditis, aandoeningen aan de kransslagaders)
-hoge bloeddruk
-overgewicht, diabetes, insulineresistentie en hyperinsulinisme
-topsport, extreem sporten
-schildklieraandoeningen
-nierziekten
-chronische stress
-gebruik van stimulerende middelen, zoals cafeïne, amfetamine, cocaïne
-gebruik van bepaalde medicijnen, zoals luchtwegverwijderaars, antipsychotica, anesthesie en hartritmeregulerende medicijnen
-roken

Voedingsfactoren
Voedingsfactoren die het hartritme negatief kunnen beïnvloeden zijn o.a.
-gebruik van producten rijk aan cafeïne, theofylline en theobromine, zoals koffie, cola, groene en zwarte thee, yerba maté thee, cacao, chocolade en energiedranken
-gebruik van stimulerende kruiden, zoals panax ginseng, maté en ephedra sinica (n.b. dit laatste kruid is verboden in Europa)
-verstoorde electrolytenbalans
-voedselovergevoeligheid voor o.a. biogene amines en/of histaminevrijmakers
-alcoholische dranken
-tekort aan magnesium, kalium en omega-3 vetzuren
-opgezette/uitgezette maag door een grote maaltijd of overmatige gasvorming

Electrolyten
De prikkelgeleiding van het hart wordt gereguleerd door de balans tussen de electrolyten natrium, kalium, calcium en magnesium.  De beweging van calcium-, magnesium-, kalium- en natriumionen door de ionkanalen van de hartcellen genereren elektrische impulsen die nodig zijn voor het reguleren van het hartritme. Calcium is nodig voor het samentrekken van het hart. Echter een teveel aan calcium in de hartcellen is een belangrijke oorzaak voor hartritmestoornissen. Een te veel aan calcium ontstaat vaak door een tekort aan magnesium, kalium, anti-oxidanten of omega-3 vetzuren of een energiegebrek in de hartcellen (mitochondriale disfunctie). Voor meer informatie over energiegebrek in de hartcellen zie hieronder.
Magnesium en kalium houden de instroom van calcium in de hartcel onder controle. Magnesium is nodig voor de werking van de Na-K-ATPase pomp. Dit mechanisme pompt natrium uit en kalium in de hartcel. Zonder voldoende magnesium kan kalium niet de hartcel in komen, ook al is er voldoende kalium in het bloed aanwezig.
Een hoge inname van natrium (zout) verstoort de balans tussen kalium en natrium. Te veel natrium in verhouding tot kalium wordt in verband gebracht met hartritmestoornissen (He M., 2015, Marketou ME, 2013)
Een tekort aan magnesium wordt beschouwd als één van de meest voorkomende voedingsoorzaken van hartritmestoornissen. Suppletie met magnesium kan hartritmeklachten, waaronder hartritmestoornissen in de hartboezem voorkomen en behandelen (Ganga HV, 2013). Suppletie met magnesium wordt geassocieerd met een daling in hartritmestoornissen. Het verlaagt de (over)activiteit van het hart en verlaagt de prikkelgeleiding in de AV-knoop.
Ook een gebrek aan calcium, kalium of natrium kan hartritmeklachten geven, maar dit komt veel minder vaak voor dan een tekort aan magnesium.
Verschillende medicijnen verlagen de magnesium- en kaliumspiegel en verhogen hiermee het risico op hartritmestoornissen. Dit zijn o.a. plastabletten (diuretica), maagzuurremmers, laxeermiddelen, digoxine, ACE-remmers en corticosteroïden.

Omega-3 vetzuren
Omega-3 vetzuren uit vette vis regelen het transport van calcium, magnesium, kalium en natrium ionen door de celmembranen van de hartcellen heen. Deze vetzuren stabiliseren de celmembraan en ionenkanalen van de hartcellen. Ze voorkomen dat te veel calcium de hartcel binnenkomt (McLennan PL, 2014, Suenari K, 2011, Kinoshita I, 1994).
De resultaten van onderzoeken naar de antiritmische werking van omega-3 vetzuren in visolie zijn niet helemaal eenduidig. Sommige onderzoeken tonen een positief effect aan, anderen niet. Dit zou te maken kunnen hebben met de individuele verschillen in de behoefte aan en inbouw van omega-3 vetzuren in de (hart)celmembranen. Daarnaast worden in veel studies slechts een korte periode (één of enkele weken) omega-3 supplementen ingezet. Wellicht zijn de resultaten anders wanneer er gedurende een langere periode (maanden) wordt gesuppleerd.
Gebruik van omega-3 vetzuren uit visolie wordt geassocieerd met een verbeterde werking van het autonome zenuwstelsel van het hart, verminderen van boezemfibrilleren (vooral na cardiovasculaire operaties) en een reductie in symptomatische kamerfribrilleren. In een onderzoek ging een hogere inname van omega-3 vetzuren bij mannen met klachten tgv van vroegtijdige contracties van de hartkamer gepaard met een risicovermindering van klachten ongeveer 70% (Sellmeyer A, 1995, Christensen H., 1995). Een ander onderzoek uit 2005 (Geelen A et al, 2005) toonde echter geen effect aan. Alhoewel sommige studies een positief effect van omega-3 vetzuren bij boezemfibrilleren lieten zien, vond een placebo-gecontroleerde studie in 2010 gepubliceerd in JAMA (Kowey P. et al, 2010) geen effect.

Voedseltriggers
Alcoholgebruik is één van de meest voorkomende uitlokker van hartritmestoornissen. Het kan hartkamerfibrilleren en prikkelgeleidingsstoornissen in de hartkamer veroorzaken (Koshien P., 1990, Rigou G, 1990).
Verschillende voedingsmiddelen hebben invloed op het sympathische zenuwstelsel en daarmee op het hartritme. Producten rijk aan cafeïne, theobromine en theofylline activeren het sympathische zenuwstelsel en zijn hierdoor mogelijke triggers voor hartritmestoornissen. Een hoge inname van zout kan het activerende effect van stress en cafeïne, theobromine en theofylline op het sympathische zenuwstelsel en daarmee het hartritme vergroten (Lehr D., 1990, Tsuji H. et al, 1994, Hardarson A. etal, 1989, Bashir Y el al 1993).

Energiegebrek in het hart
Voor het optimaal functioneren van de ionkanalen in het hart is voldoende energie in de vorm van ATP nodig. Deze energie wordt gemaakt in de mitochondriën van de hartcellen. Wanneer de mitochondriën niet goed werken, functioneren de ionkanalen minder goed. Hierdoor worden de elektrische impulsen in de hartspier en het hartritme verstoord (Yang KC, 2014). De werking van de mitochondriën wordt negatief beïnvloed door een tekort aan antioxidanten en een overmaat aan oxidatieve stress door b.v. roken, stress, luchtvervuiling, infecties en ontstekingen.

Volgens recente onderzoeken zijn anti-oxidanten een mogelijke nieuwe therapie voor het voorkomen en behandelen van hartritmestoornissen (Sovari AA, 2016, Baczko I, 2015, de Frutos F 2015, Liu XH 2014, Dudek M, 2014) Zo is er onderzoek gedaan naar het aritmische effect van resveratrol, co-enzym Q10, N-Acetyl-Cysteïne en carnitine. In één onderzoek bleek co-enzym Q10 in een dosis van 100 tot 300 mg per dag het aantal periodes van boezemfibrilleren te verlagen. Daarnaast kan co-enzym Q10 effectief zijn bij ectopische hartslagen in boezem of kamer. Dit zijn extra of overgeslagen hartslagen t.g.v. van een prikkelgeleidingsstoornis in de kamer- of boezem (Longsjoen P., 1999)
L-Carnitine in een dagelijkse dosis van 3 gram of meer kan de mitochondriale functie van de linkerboezem verbeteren en daarmee hartritmestoornissen in de hartboezem- en kamer voorkomen (Lango R, 2006, Arsenian M, 1997, Mondillo S. 1995). Het kan doorbloedingsproblemen van het hart en de prikkeldrempel voor boezemfibrilleren helpen verlagen (Najafi M., 2008).
Meer onderzoek is nodig naar welke anti-oxidanten in welke doseringen bij welke vormen van hartrimtestoornissen effectief zijn.

Biogene aminen
Gebruik van producten rijk aan biogene amines en/of histaminevrijmakers kan bij hiervoor gevoelige personen hartritmeklachten veroorzaken: hartkloppingen, onregelmatige samentrekking van het hart en een verhoogde hartslag. Andere klachten die kunnen optreden zijn hoofdpijn, overmatig maagzuur, maag- en darmkrampen, misselijkheid, onrust, jeuk, netelroos (galbulten) en benauwdheid.
Biogene amines die invloed hebben op het hartritme zijn o.a. histamine, tyramine en tryptamine. Ze komen voor in producten, zoals oude kaas, schimmelkaas, tonijn, makreel, zuurkool, tomaten, harde worstsoorten en wijn. Producten die histamine vrijmaken, de zogenaamde histaminevrijmakers, kunnen vergelijkbare klachten veroorzaken. Rijk aan histaminevrijmakers zijn o.a. aardbeien, ananas, tomaten, biet, spinazie, varkensvlees, specerijen, pinda’s, glutamaat, sulfiet en AZO-kleurstoffen. Voor meer informatie zie het boek Energieherstelplan.

Maag zet hart klem
Wanneer de maag uitzet door een grote maaltijd of overmatige gasvorming wordt het diafragma omhoog gedrukt. Hierdoor komt het hart letterlijk in de verdrukking. Het hart is minder in staat om zich te vullen met bloed en verhoogt het hartritme of hartslagkracht om de balans te herstellen. Dit gaat gepaard met hartkloppingen, een verhoogde hartslag en/of het overslaan van het hart.
Ook een verhoogde druk in de buikholte door overmatige gasvorming in de darmen of verstopping kan vergelijkbare klachten veroorzaken. Daarnaast kan een verhoogde druk in de darm de zenuw nervus vagus beklemmen, waardoor het hartritme wordt vertraagd. Autonome reflexen compenseren dit door de bloeddruk te verhogen en het hartritme te versnellen. Dit wordt ook wel het Roemheld-syndroom genoemd.

Praktische tips voor het hartritme
1. Eet minimaal 2-3 porties fruit en 250 gram groenten.
Groenten en fruit zijn rijk aan kalium en magnesium en arm aan natrium. Kies dagelijks minimaal 1 soort rijk aan kalium en magnesium, zoals tomaten, bananen, groene groenten, koolsoorten en bonen.
2. Eet volop andere magnesiumrijke producten.
Denk hierbij aan de volle graanproducten, peulvruchten, noten en zaden.
3. Eet twee keer per week een portie vette vis.
Vette vissoorten, zoals haring, makreel, sardine en zalm zijn rijk aan hartritmeregulerende omega-3 
vetzuren. Lus je geen vis of ben je hier allergisch voor, overweeg dan om visoliesupplementen te
gebruiken. Vraag hiervoor advies aan een natuurdiëtist, orthomoleculair therapeut of arts.
4. Wees matig met zout en zoutrijke producten.
Maak gerechten zelf van pure, ongezouten ingrediënten. Gebruik kruiden en specerijen om het eten 
op smaak te brengen. Voeg zelf geen zout toe.
Receptideeën voor het koken met pure ingrediënten, kruiden, groenten, vette vis en peulvruchten 
kunt u vinden in b.v. de E-brochures Geneeskrachtig koken: Recepten Energieherstelplan, zie www.dieetcare-webshop.nl. 

5. Vermijd gewone koffie, groene en zwarte thee, matéthee, energiedranken, cola, cacao en
chocolade.
Vervang ze door cichorei- en notenkoffie, kruidenthee, carobe en vers geperste groenten- en
fruitsappen met pulp.
6. Eet kleine porties verdeeld over de dag en kauw goed.
Voorkom dat je maag te vol is of je last krijgt van overmatige gasvorming (lucht) in maag en darmen of
verstopping (obstipatie).
7. Gebruik een voeding rijk aan hartritmeondersteunende nutriënten, zoals Q10, resveratrol, NAC en
carnitine.
Q10 komt onder andere voor in vette vis, pinda’s, spinazie, gevogelte en biologisch orgaanvlees
(lever, niertjes). Rijk aan resveratrol zijn rode en blauwe druiven, pinda’s, blauwe bessen en
bosbessen. Goede bronnen voor NAC zijn vlees, vis, gevogelte, kwark en cottage cheese.
Carnitinerijke producten zijn (orgaan)vlees en gevogelte.
8. Vermoed je dat je overgevoelig bent voor biogene amines en/of histaminevrijmakers, vraag dan advies aan een in voedselovergevoeligheid gespecialiseerde natuurdiëtist.
9. Laat eventueel je behoefte aan hartritmeondersteunende nutriënten bepalen via bloedonderzoek.
Belangrijke nutriënten zijn magnesium, kalium, omega-3 vetzuren, Q10 en carnitine. Vraag hiervoor nader advies aan een orthomoleculaire natuurdiëtist, therapeut of arts.
10. Zorg voor voldoende ontspanning, rust en slaap voor een juiste balans tussen de activiteit van het
parasympathische en sympathische zenuwstelsel.
Yoga, tai chi, Qi gong, mindfulness en meditatie zijn hierbij een goede hulp.

Tanja Visser, natuurdiëtist en integraal voedingstherapeut, www.dieetcare.nl.

Referenties
Arsenian M: Carnitine and its derivatives in cardiovascular disease. Prog Cardiovasc Dis. 40:265-286 1997 9406679
Bashir Y. et al.: Effects of long-term oral magnesium chloride replacement in congestive heart failure secondary to coronary artery disease. Am J Cardiol. 72:1156-1162 1993 8237806
Christensen, H. et al: n–3 Fatty acids and ventricular extrasystoles in patients with ventricular tachyarrhythmias. Nutr Res. 15:1-8
Ganga HV et al, Magnesium adjunctive therapy I  atrial arrhythmias. Pacing Clin Electrophysiol. 2013 oct;36 (10):1308-18
Geelen A et al, Effects of n-3 fatty acids from fish on premature ventricular complexes and heart rate in humans. Am J Clin Nutr. 81:416-420 2005 15699229
Hardarson T.et al.: Cod liver oil does not reduce ventricular extrasystoles after myocardial infarction. J Intern Med. 226:33-37 1989 2474049
He M. et al Effects of high salt intake and potassium supplementation on QT interval dispersion in normotensive healthy subjects, Intern Med 2015;54(3):295-301.
Kinoshita I. et al, Antirhythmic effects of eicopentaenoic acid during myocardial infarction-enhanced cariac microsomal Ca-Mg ATPase activity. Jpn Circ J. 1994 dec;58(12):903-11.
Koskinen, P. et al: Role of alcohol in recurrences of atrial fibrillation in persons less than 65 years of age. Am J Cardiol. 66:954-958 1990 2220618
Kowey P. et al.: Efficiency and safety of prescription omega-3 fatty acids for the prevention of recurrent symptomatic atrial fibrillation: a randomized controlled trial. JAMA. 304:2363-2372 2010 21078810
Lango, R et al: Influence of l-carnitine and its derivatives on myocardial metabolism and function in ischemic heart disease and during cardiopulmonary bypass. Cardiovasc Res. 51:21-29 2001 11399244
Langsjoen P. et al: Overview of the use of CoQ10 in cardiovascular disease. Biofactors. 9:273-284 1999 10416041
Lehr: A possible beneficial effect of selenium administration in antiarrhythmic therapy. J Am Coll Nutr. 13:496-498 1994 7836630
Lumme, J et al: The effect of potassium and potassium plus magnesium supplementation on ventricular extrasystoles in mild hypertensives treated with hydrochlorothiazide. Int J Cardiol. 25:93-97 1989 2477338
Marketou ME et al, Association of sodium and potassium intake with ventricular arrhythmic burden in patients with essential hypertension, J Am Soc Hypertens 2013 jul-aug; 7 (4): 276-82.
McLennan PL et al, Cardiac physiology and clinical efficacy of dietary fish oil clarified through cellular mechanism of omega-3 polysaturated fatty acids. Eur j Appl Physiol. 2014;114(7):1333-56
Mondillo S. et al: Therapy of arrhythmia induced by myocardial ischemia: association of l-carnitine, propafenone and mexiletine. Clin Ter. 146:769-774 1995 [in Italian] 8681496
Najafi M et ali: Antiarrhythmic and arrhythmogenic effects of L-carnitine in ischemia and reperfusion. Bull Exp Biol Med. 146:210-213 2008 19145320
Rigou, D et al: Ventricular arrhythmia in young university students without evidence of heart disease. Medicina (B Aires). 50:47-51 1990 [in Spanish] 2292911
Sellmayer A. et al, Effects of dietary fish oil on ventricular premature complexes. Am J Cardiol. 76:974-977 1995 7484845
Spencer J.: Direct relationship between the body’s copper/zinc ratio, ventricular premature beats, and sudden coronary death. Am J Clin Nutr. 32:1184-1185 1979 443186
Suenari K. et al, Eicopentaenoic cid reduces the pulmonary vein arrhythmias through nitric oxide. Life Sci. 2011 jul 18;89(3,4):129-36
Tsuji, H et al.: The associations of levels of serum potassium and magnesium with ventricular premature complexes (the Framingham Heart Study). Am J Cardiol. 74:232-235 1994 7518645